From left to right: Heinrich Chamaides, David Manusevych, Moische Korn

– Text / Tekst in: Deutsch English Polski –

[DE] Im Frühjahr 1942 wurde der SS-Offizier Paul Blobel mit einer Geheimmission beauftragt, der „Sonderaktion 1005“. Die Alliierten hatten angekündigt, dass sie alle Verbrechen der Nazis dokumentieren und nach dem Krieg vor ein internationales Gericht bringen werden. Deshalb sollten alle Spuren der Massenmorde beseitigt werden. Alle Beteiligten wurden zu absoluter Geheimhaltung verpflichtet.

read more / Czytaj więcej > 

Die Kommandos der Aktion 1005 operierten vom Baltikum bis zum Balkan. Mitte Juni 1943 begann ein Kommando unter Leitung des SS-Oberscharführers Schallock mit dieser teuflischen Arbeit im Lager Janowska in Lemberg. Allein auf dem Gelände des Lagers gab es drei und um das Lager verstreut 60 Massengräber. Anfangs wurden 75, später bis zu 130 kräftige jüdische Häftling ausgesucht. Wer sich weigerte oder krank wurde, wurde sofort erschossen. 70 Schutzpolizisten übernahmen die Bewachung.

Blobel hatte angeordnet, dass die Häftlingskommandos alle zwei Wochen liquidiert und durch neue Häftlinge ersetzt werden sollten. So geschah es auch mit den ersten beiden Häftlingskommandos . Weil er aber seine Zeitvorgaben nicht einhalten könne, wandte Schallock sich an Blobel: Ein ständiges Kommando wäre effektiver, müsste nicht immer neu angelernt werden und sollte erst nach Abschluss der Arbeiten im jeweiligen Operationsgebiet erschossen werden. Blobel stimmte zu. Zu dieser dritten Gruppe von Häftlingen gehörten u.a. Leon Weliczker, Moses Korn, Heinrich Chamaides, Max Hoenig und David Manusevych.

Die Gestapo hatte Karten erstellt, die die Lage der meisten Leichenfelder ziemlich genau bestimmte. Diese Leichenfelder wurden nach und nach abgetragen. In diesen Monaten stieß man u.a. auf die Gräber der Lemberger Professoren, auf die Opfer der Ghettoliquidierung und auf alte und neue Gräber von Häftlingen des Janowska-Lagers. Je näher man der Stadt kam, um so weniger ließ sich verbergen,was hier mit Rauch und entsetzlichem Gestank verbrannt wurde . Bei weiteren Ausgrabungen nahe Lemberg stieß man auch auf Leichen von NKWD-Massakern. Schallock verstand nicht, warum das nicht propagandistisch ausgenutzt wurde. Den Entscheidern aber schien eine genaue, von dritter Seite aus betriebene Aufklärung zu gefährlich.

Im Herbst 1943 wurde die Todesbrigade dann in den Wald von Lesiniec verlegt, um dort 33 Massengräber mit jeweils etwa 500 Toten zu beseitigen: die Opfer waren Juden, sowjetische Kriegsgefangene, Invaliden, aber auch Italiener, Franzosen, Belgier und Niederländer. Da hier die exakte Lage der Massengräber nicht bekannt war, mussten die Gefangenen „Probebohrungen“ vornehmen. Wegen der ungeheuren Zahl von einzuäschernden Leichen wurde ab September 1943 eine Knochenmühle eingesetzt für die nicht verbrannten Knochen: Maschinenführer war Moses (Moische) Korn; David Manusevych assistierte ihm.

Als sich die Anzeichen mehrten, dass das Janowska-Lager liquidiert würde, beschloss die Todesbrigade, sich zu wehren und zu fliehen. Einige Häftlinge hatten sich in ihr Schicksal ergeben, aber David Manusevych und andere wollten sich nicht kampflos umbringen lassen. Am 19.11.1943 versuchten die unbewaffneten Gefangenen auszubrechen und dabei Waffen zu erbeuten. Die Flucht gelang aber nicht wie geplant: die meisten Häftlinge der Todesbrigade wurden auf der Flucht erschossen. Eine Gruppe von 26 versteckte sich auf dem Gelände des jüdischen Friedhofs. Im Mai 1944 wurden diese Flüchtlinge von der Gestapo entdeckt und alle getötet. Nur zwölf Arbeitshäftlinge der Lemberger Todesbrigade erlebten das Ende des Krieges – unter ihnen David Manusevych.

Nach dem Einmarsch der Roten Armee untersuchte eine Außerordentliche Sowjetische Kommission die Nazi-Verbrechen. Diese Kommission misstraute anfangs den Überlebenden – wer überlebt hatte, musste nach stalinistischer Denke ein Kollaborateur sein. Aber die Vielzahl übereinstimmender Berichte, die Öffnung der von den Zeugen genau lokalisierten Massengräber und schließlich die Existenz dieser eigentümlichen Maschine zum Mahlen der Knochen überzeugte die Kommission. Der Bericht des Überlebenden David Manussewitsch (Manusevych) wurde 1946 in den Nürnberger Prozessen als Beweismittel Nr. 491 eingeführt (Protokoll des 59. Tages, Hauptverhandlung, 14.2.1946, Nachmittagssitzung).

Kurzbiographie David Manusevych

[EN] In the spring of 1942, SS officer Paul Blobel was assigned a secret mission, the „Sonderaktion 1005“. The Allies had announced that they would document all Nazi crimes and bring them before an international court after the war. Therefore all traces of the mass murders were to be removed. All those involved were obliged to maintain absolute secrecy.

The commandos of Action 1005 operated from the Baltic to the Balkans. In mid-June 1943, a command led by SS-Oberscharführer Schallock began this diabolical work in the Janowska camp in Lemberg. There were three mass graves on the camp grounds alone and 60 scattered around the camp. Initially 75, later up to 130 strong Jewish prisoners were selected. Anyone who refused or became ill was immediately shot. 70 Schutzpolizisten took over the guarding.

Blobel had ordered that the prisoner squads be liquidated every two weeks and replaced by new prisoners. This was what happened with the first two prisoner detachments. However, because he could not keep to his time schedule, Schallock turned to Blobel: a permanent detachment would be more effective, would not have to be retrained every time, and should only be shot after the work in the respective area of operations had been completed. Blobel agreed. This third group of prisoners included Leon Weliczker, Moses Korn, Heinrich Chamaides, Max Hoenig and David Manusevych.

The Gestapo had produced maps that determined the location of most of the corpse fields fairly accurately. These mortuary fields were removed one by one. During these months, the graves of Lviv professors, victims of the ghetto liquidation and old and new graves of Janowska Camp inmates were found, among others. The closer they came to the city, the less it was possible to hide what has been burned here with smoke and horrible stench. During further excavations near Lviv, the bodies of NKVD massacres were also discovered. Schallock did not understand why this was not propagandistically exploited. The decision-makers, however, thought that a precise investigation by a third party was too dangerous.

In the autumn of 1943, the death brigade was then moved to the Lesiniec forest to remove 33 mass graves, each containing about 500 dead: the victims were Jews, Soviet prisoners of war, invalids, but also Italians, French, Belgians and Dutch. As the exact location of the mass graves was not known here, the prisoners had to carry out „test drillings“. Because of the enormous number of corpses to be cremated, a bone mill was used from September 1943 on for the unburned bones: The machine operator was Moses (Moische) Korn; David Manusevych assisted him.

When there were increasing signs that the Janowska camp was being liquidated, the death brigade decided to defend itself and flee. Some prisoners had surrendered to their fate, but David Manusevych and others did not want to be killed without a fight. On 19.11.1943 the unarmed prisoners tried to break out and seize weapons. But the escape did not succeed as planned: most of the prisoners of the death brigade were shot while trying to escape. A group of 26 hid on the grounds of the Jewish cemetery. In May 1944 these refugees were discovered by the Gestapo and all were killed. Only twelve labour prisoners of the Lviv Death Brigade experienced the end of the war – among them David Manusevych.

After the invasion of the Red Army, an Extraordinary Soviet Commission investigated Nazi crimes. This commission initially distrusted the survivors – whoever survived had to be a collaborator according to Stalinist thinking. But the commission was convinced by the large number of concurring reports, the opening of the mass graves precisely located by the witnesses and finally the existence of this peculiar machine for grinding bones. The report of the survivor David Manussewitch (Manusevych) was introduced in 1946 in the Nuremberg Trials as evidence no. 491 (minutes of the 59th day, main hearing, 14.2.1946, afternoon session).

short biography David Manusevych

[PL] Wiosną 1942 r. oficer SS Paul Blobel został przydzielony do tajnej misji „Sonderaktion 1005“. Alianci zapowiedzieli, że wszystkie zbrodnie nazistowskie będą dokumentowane, a po wojnie przedstawione międzynarodowemu trybunałowi. Dlatego wszelkie ślady masowych mordów musiały zostać usunięte, a wszyscy biorący w tym udział zobowiązani do zachowania absolutnej tajemnicy.

Komanda działające w ramach Akcji 1005 operowały od Bałtyku po Bałkany. W połowie czerwca 1943 r. jedno takie komando pod dowództwem SS-Oberscharführera Schallocka rozpoczęło tę diaboliczną pracę w obozie Janowska we Lwowie. Na terenie samego obozu znajdowały się trzy masowe groby i 60 rozproszonych wokół niego. Początkowo wybrano 75, później aż 130 silnych więźniów żydowskich. Każdy, kto odmówił udziału lub zachorował, został natychmiast rozstrzelany. Dozór nad więźniami przejęło 70 funkcjonariuszy Schupo.

Blobel nakazał likwidowanie więźniów z komand co dwa tygodnie i zastępowanie ich nowymi więźniami. Tak było w przypadku dwóch pierwszych grup. Ponieważ jednak Schallock nie mógł dotrzymać swojego harmonogramu, zwrócił się do Blobela: Stałe komando byłoby bardziej skuteczne, nie musiano by je za każdym razem przyuczać, a powinno zostać rozstrzelane dopiero po zakończeniu prac na danym obszarze działania. Blobel się zgodził. Do tej trzeciej grupy więźniów należeli Leon Weliczker, Moses Korn, Heinrich Chamaides, Max Hoenig i David Manusevych.

Gestapo opracowało mapy, które dość dokładnie określiły położenie większości pól zwłok. Miejsca te były odkopywane jedno po drugim. W ciągu miesięcy odnaleziono m.in. groby lwowskich profesorów, ofiar likwidacji getta oraz stare i nowe groby więźniów obozu Janowska. Im bliżej było do miasta, tym mniej można było ukryć to, co tu spalano, z powodu dymu i strasznego smrodu. Podczas dalszych wykopalisk w pobliżu Lwowa odkryto również ciała z masakr NKWD. Schallock nie rozumiał, dlaczego nie wykorzystano tego propagandowo. Decydenci uznali

jednak, że dokładne dochodzenie przeprowadzone przez stronę trzecią byłoby zbyt niebezpieczne.

Jesienią 1943 r. Brygada Śmierci została przeniesiona do Lasu Lesinieckiego w celu usunięcia 33 masowych grobów, z których każdy zawierał około 500 zmarłych: ofiarami byli Żydzi, jeńcy sowieccy, inwalidzi, ale także Włosi, Francuzi, Belgowie i Holendrzy. Ponieważ dokładna lokalizacja masowych grobów nie była tu znana, więźniowie musieli wykonać „próbne wykopy“. Ze względu na ogromną ilość zwłok do spalenia, od września 1943 r. wykorzystywano młyn do kości, tych które nie zostały całkowicie spalone : operatorem maszyny był Mojżesz (Moische) Korn; asystował mu David Manusevych.

Gdy pojawiało się coraz więcej oznak planowanej likwidacji obozu Janowska, Brygada Śmierci postanowiła się bronić i uciekać. Część więźniów poddała się swojemu losowi, ale Dawid Manusewicz i inni nie chcieli zostać zabici bez walki. W dniu 19.11.1943 r. nieuzbrojeni więźniowie próbowali uwolnić się i przy tym zdobyć broń. Ucieczka nie przebiegła jednak zgodnie z planem: większość więźniów Brygady została zastrzelona podczas próby ucieczki. Grupa 26 osób ukryła się na terenie cmentarza żydowskiego. W maju 1944 r. Gestapo odkryło uciekinierów i wszyscy zostali zabici. Tylko dwunastu więźniów lwowskiej Brygady Śmierci dożyło końca wojny – wśród nich Dawid Manusewycz.

Po wkroczeniu Armii Czerwonej, Nadzwyczajna Komisja Sowiecka zbadała zbrodnie nazistowskie. Komisja ta początkowo nie ufała ocalałym – ten, kto przeżył, musiał być, w myśl stalinowskiego myślenia, kolaborantem. Komisję przekonała jednak duża liczba zbieżnych sprawozdań, otwarcie masowych grobów dokładnie zlokalizowanych przez świadków i wreszcie istnienie tej swoistej maszyny do mielenia kości. Raport ocalałego Dawida Manussewitscha (Manuszewicza) został przedstawiony w 1946 roku w procesach norymberskich jako dowód nr 491 (protokół z 59. dnia, rozprawa główna, 14.2.1946, sesja popołudniowa).

krótka biografia Davida Manusevycha

The captured bone mill
(BArch_digital_B162_Janowska-007, soviet tab page)